محلّ تردید چیدمانی از بیتا رضوی را در معرض دید قرار خواهد داد، «تصاویر پاکشده از اثری درباره پاکسازی تاریخی» به بخش سانسورشدهای از چیدمان مفصل رضوی میپردازد که هفتهی گذشته در غرفهی کشور استونی در بینال ونیز رونمایی شد. این مجموعه عکس آرشیوی که بر تغییراتی که استعمارگران در مناظر مستعمرات در اثر غارت و استخراج بیرویه منابع پدید میآورند، تمرکز دارد، قرار بود بخشی از نمایشگاهی باشد که در غرفهی مذکور با عنوان «جنون ارکیده. سودای فراوانی» به نمایش دربیاید اما با پافشاری و اعمالنفوذ کیوریتور این پاویون از نمایش نهایی بازماند و جایش را به نوارهایی سفیدرنگ داد که بخشهای پایینی این چیدمان بزرگ را تشکیل میدادند.
بیتا رضوی ( ۱۳۶۲) هنرمندی چندرشتهای است که بیشتر به خاطر کاربست خودبازگوییهایی داستانی شناخته میشود که بر محور مشاهدات و تأملاتش بر اوضاع واحوال زندگی روزمره شکل میگیرند. رضوی در حین کار بهعنوان نظافتچی در هلسینکی، ردپاهایی از نقش و طرح خانههای فنلاندی را، در جایگاه جلوههایی از هویت ملی، در عکسهایش ثبت کرد (۲۰۱۰). او در استودیوی خود در آکادمی هنرهای زیبای فنلاند با همکلاسی خود ازدواج کرد تا بدین شکل سیاستهای مهاجرپذیری فنلاند را مخاطب قرار داده باشد (۲۰۱۱). او چهار سال را صرف بازسازی دو خانه در استونی کرد تا مواد و مصالح نوسازی شوروی را درطی سالهای تغییر شرایط اقتصادی و سیاسی مطالعه را بررسی کند (۲۰۱۹). بیتا رضوی در سال ۲۰۱۷ جایزه بزرگ بنیاد اسکار افلندز را دریافت کرد و به عنوان نماینده استونی در پنجاهونهمین بینال ونیز حضور داشت.
بیتا رضوی هنگام نوشتن این متن در ونیز است. او با ارائه بخش سانسور شده چیدمان خود در نمایشگاهی سیار که از سرزمین مادریاش شروع میشود، تلاش میکند تا پیچیدگیهایی را روشن کند که زمانی پدیدار میشوند که تاریخ استعماری اروپا صرفاً از منظر اروپایی روایت میشود و گرایشهایی نسبت به پوشاندن یا برجسته کردن جنبههای خاصی از این تاریخ استعماری را نشان دهد که مفاهیم یکپارچگی و توهم آزادی را در بافتارهای مختلف به چالش میکشد.
باغ مفهومی: سکوی نمایشی برای جایگاهمندی
نوشته انجلز میرالدا
ترجمه: بهار احمدیفرد
ورودی تخصیصیافته
مداخلهی پرفورماتیو با استمرار زمانی
نگهبان نمایشگاه، تماشاگران، سه ورودی غرفه، لباس نگهبان
کار رضوی از بیرونِ غرفه ریتفلد شروع میشود، جایی که در بدو امر مخاطب بی آنکه بداند وارد یک نظام طبقه بندی میشود. درِ نمادین جلوی غرفه بسته است و نگهبانی که یونیفرمی زینت یافته با گیاهان خشک به تن دارد، بازدیدکنندگان را راهنمایی میکند تا از یکی از دو در جانبی وارد غرفه شوند. در معماری استعماری هلندی و در ملکهای اربابی استونیایی، اختلافات به صورت فضایی نیز حک شده و بدن مادی طبقه خدمتکار منفک شده و از دید پنهان میشود. دو ورودی جانبی غرفه که مسیرهای جداگانهای را برای ورود به نمایشگاه فراهم میکنند، مسیرهای مجزایی را به سخره میگیرند که برای جدا کردن طبقات اجتماعی مختلف طراحی میشدهاند. به گروهی از بازدیدکنندگان اجازهی دسترسی به سکویی مرتفع داده میشود و گروه دیگر از سطح همکف وارد غرفه میشوند. اگر دوسالانه ونیز بهعنوان امتیازی انحصاری در قلمرو نخبگان فرهنگی کردوکار دارد، این پرفورمانس این قسم فرآیندها را با بهرهگیری از یک مداخلهی فضایی و پرفورماتیو از نو به نمایش میگذارد. نگاهی پلیسی و بوروکراتیک، که معمولاً با داوری زیربنایی برحسب شاخصهی نژادی و طبقاتی همراه است، در محوطههای حفاظتی، فرودگاهها، ایستگاههای قطار، سفارتخانهها، و غرفههای ملی دوسالانهها امری غالب است.
سکوی مرتفع
مداخلهای فضایی از جنس مجسمه
سنگ مرمر، چوب ساج
قدرت رصد از روی سکوی مرتفع پاداشی است که به طبقهی ممتاز بازدیدکنندگانی داده میشود که توسط نگهبان غرفه انتخاب میشوند. از سکوی مرتفع میتوان نمایشگاه و بازدیدکنندگان بخش همکف را مشاهده کرد و در برخی کارها دست برد. این سکو کمی بیش از یک متر از زمین فاصله دارد تا سایر بازدیدکنندگان بهصورت نمادین در پیش پای ناظران سکوی مرتفع در چرخش باشند. ایستادن روی نرده، نمای خوبی از اثر هنری دیگری فراهم میکند که شامل طرحی از چرخهی روزانهی مصنوعی و یک باغ معلق است. بعلاوه، گروه روی پلتفرم میتوانند از طراحیهای گیاهشناسانه اِمیلی روزلی سال که توسط دستگاه چاپی تولید شدهاند که در قسمت جلویی سازه نصب شده است، محظوظ شوند. از موقعیت ایشان، میتوان مجموعهای از عناصر را از چشماندازی سرشار مشاهده کرد، چیزی که در اختیار سایر بازدیدکنندگان نیست. یک مدخل مخفی در تکیهگاه سکوها امکان تغییر موقعیت و مقایسه این دو منظر از نمایشگاه را فراهم میکند.
برای رسیدن به نوک سکو که با نورافکنی روشن شده است، بازدیدکنندگان باید روی سطح مرمرینی راه بروند که بر روی یک سطح شیبدار ساختهشده از چوب ساج خام تکیه دارد. هر دو محصول به قیمت تغییر چشمانداز و تخریب طبیعت در اندونزی مورد بهرهبرداری قرارگرفتهاند. سطح مرمرین همچنین به ورودی اصلی غرفهی ریتفیلد اشاره دارد که تنها چهار سال پس از استقلال این مستعمره و با سنگ مرمر ساخته شده است. مادی بودن و طراحی پلتفرم حاکی از ارجاعات تاریخی عمیقی است که شرایط سیاسی-اجتماعیای را بازسازی میکند که برخی افراد را قادر میسازد تا دیگران را پله و نردبان ترقی خود کنند.
کرات
مجسمهی جنبان
فلز، موتورهای الکتریکی، صدای ماشین آلات روغن کارینشده، عکسها و طراحیهای گیاه شناسی چاپ شده روی تسمه برزنتی
در مقابل سکوی مرتفع، مجسمهای جنبان وجود دارد که کرات، موجودی افسانه ای از فرهنگ فولکلور استونی را تداعی میکند. این دستگاه که از اشیاء خانگی ساخته شده است، به گفته هنرمند، زمانی به کار افتاد که سه قطره خون برای شیطان قربانی کردند. از آن زمان این دستگاه هر قسم کاری، از جمله کارهای نادرست را برای صاحبش انجام داده است. این موجود عنکبوتیشکل، امعاء و احشاء مکانیکی خود را به حرکت درمیآورد تا بنابر دستورات، تصاویری را برای بینندگان روی سکو چاپ کند، این در حالی که بازدیدکندگان سطح همکف فقط میتوانند در مقام مشاهدهگر تصاویر ایفا نقش کنند. غلتکهای بالایی طراحیهای گیاه شناسانه امیلی رزلی سال را بازتولید میکنند. این تصاویر زیبا از یک دستگاه چاپ مرکزی بیرون میآیند که به پیشینهی آندرس سال بهعنوان چاپگر و به توسعه فناوری چاپ مدرن اشاره میکند. فنآوریای که با تولید تصاویر گیاهشناسی، نقشهها و اطلاعات مربوط به مستعمرات، جهانبینی استعماری را برای مخاطب گستردهتری ملموس ساخت.
این ماشین نشاندهنده امکان خدمتکار داشتنِ یک خدمتکار است. رویهی کاری اِمیلی به عنوان یک هنرمند، متکی به کار زنان محلی اندونزیایی بود که در خانهی او کار میکردند. در خطاب به پاکسازیهای تاریخی و روایتهای ناقص، این تصاویر روی تسمههای سفید دستگاه نقش میبندند، درست همانطور که نقاشیهای امیلی روی پسزمینههای سفیدی ظاهر میشد که گیاهان را از پس زمینه استعماریشان جدا میکرد. از پایین، بازدیدکنندگان به سختی میتوانند طراحیهای گیاه شناسانه تولید شده در قسمت بالایی دستگاه را ببینند. در عوض، آنها در حلقهی پرشتاب تصاویری را میبینند که از طریق غلتکهای چرخانی که به پاهای عنکبوت شبیهاند، فشرده میشوند. پاهای عنکبوت شبکهای از عکسهای آرشیوی از مناظر تخریب شده ای را به چرخش درمیآورند که شرایط استخراج نیروی کار و سرزمین استعماری را مستند میکنند. در میان آنها آرشیو تصاویر مزرعهی لاستیک متعلق به آندرس سال نیز قرار دارد. کرات هنرمند، علیرغم پیشکشهایش، قدیمی و روغنکاری نشده است – با ساختاری کج و معوج که غیژغیژ کنان روی پاهای نداشته اش ایستاده، هرچند به هر نحوی که شده توانسته سالها خود را سر پا نگه دارد.
تمثیل غار
چیدمان نور مکانمند
نور مصنوعی، گیاهان مصنوعی، تهویه، نور طبیعی، سایهی گیاهان و گیاهان مصنوعی
چیدمان نور مصنوعی تنها زمانی کارکرد کامل خود را بهنمایش میگذارد که از روی سکوی مرتفع دیده شود. حرکت خورشید توسط منبع نور بازسازی میشود که از فراز یک باغ معلق نامرئی عبور میکند. پنکههایی که از دید مخاطب پنهان هستند، حرکت باد را تقلید میکنند و باعث تاب خوردن تاکها و شاخهها میشوند. یک روز کامل در مدت ده دقیقه تکمیل میشود، روی دیوار میچرخد و رنگهایش قبل از تکرار سایههای غروب آفتاب تغییر میکنند. این زمانمندی فشرده، انتزاع زمان را در طراحیهای سال و روش او در ترسیم گیاهان در مراحل مختلف شکوفه دادن را با استفاده از منابع نوری مختلف منعکس میکند، چیزی که آنها را به تصاویر عجیب و باورنکردنی تبدیل کرده است.
بازی نور و سایه به «تمثیل غار» افلاطون اشاره میکند – ارجاعی کلاسیک به ادراک و دانش است که استدلالهایی را در مورد ابهام و شرایط محیطی که در درجهبندی امتیاز و توهم مطرح میشوند، تقویت میکند. درحالیکه بینندگان روی سکو از چشم اندازی عالی با نور مصنوعی و سایه لذت میبرند، سایههای ایجادشده توسط نور طبیعی از دید آنها پنهان میشود. از طبقه همکف، بازدیدکنندگان میتوانند این تولید صحنهنگاری شده را با نور طبیعی خورشید که از پنجرههای مدرنیستی غرفهی ریتفلد در گوشه مقابل فضا وارد میشود، مقایسه کنند. این شبیهسازی چرخههای طبیعی شیفتگی استعمارگران در ثبت و طبقهبندی طبیعت از طریق بازنمایی درعوض ارتباط مستقیم با زمین را یادآوری میکند. باغهای گیاهشناسی، تراریومها، و تصویرسازیهای علمی، مناطق استوایی را در قالبهای قابلحمل و سرگرمکننده به تصویر کشیده و ارائه میدهند، تصاویری که بهراحتی تخریب همزمان مناظری را که از آنها بهدستآمدهاند، انکار میکند.
اشاره به کوری جایگاهمندی در روابط استعماری با پرفورمانس نگهبان در ورودی آغاز شده و به طریق معمارانه با تقسیم طبقاتی پلت فرم تقویت میشوند. بازدیدکنندگان همکف میتوانند پس از مشاهدهی تکیهگاه سکو، میتوانند تصمیم به ورود بر روی /آن بگیرند و کسانی که در سکو هستند نا بر تصمیم خود میتوانند پایین بیایند و سرچشمهی آنچه نمایش داده میشود را ببینند – پیشکشهای گیاهشناسانه زیبایی که با مشاهده دقیقتر، مقهور فضای خالی برگههای سال میشوند.